خادم المهدی عج

بسم الله الرحمن الرحیم

علمای اهل سنت شیعه می شوند.

مـحـدث جـلیل القدر ابوالنضر محمّد بن مسعود بن عَیاش سمرقندی (متوفّای حدود 320 هـ) (معروف به عیاشی):

صاحب تفسیر ماثور و گرانسنگ عیاشی

یکی دیگر از کسانی که به جرگه دوستداران اهلبیت پیوست عیاشی [1] است. عیاشی عالمی سنی و اهل قلم و بسیار خوش استعداد بود که سه کتاب در باب فضایل خلفا (ابوبکر، عمر، عثمان) و حقانیت آنان نوشت، اما پس از مدتی شیعه شد و در بغداد مدرسهای بنا نهاد و شاگردان مبرز بسیاری پرورش داد. از شاگردان عیاشی، کشی [2] .

نجاشی [3] ، دو رجالی معروف را میتوان نام برد که کتابهای آنان در رجال باعث توثیق و تحکیم روایات شیعیان شده است و اگر رجالکشی و رجال نجاشی نبود، هزاران روایت از روایات شیعه بیاعتبار میشد؛ زیرا از راویان این روایات در جای دیگر یاد نشده و تنها منبع توثیق آنان رجالکشی و نجاشی است.

اساتید عیاشی

محمّد بن مسعود عیّاشی سمرقندی (ره) از محضر نام آورترین ستارگان عصر خود در حوزه‌های دین پژوهی کوفه، بغداد، قم و سمرقند، کسب دانش نمود. اساتید او عبارتند از: 1. اسحاق بن محمد بصری، از شاگردان امام عسکری ـ علیه السلام ـ . ؛ 2. ابراهیم بن محمد بن فارس، از شاگردان امام عسکری ـ علیه السلام ـ .؛ 3. احمد بن منصور خزاعی. ؛ 4. احمد بن عبدالله علوی. ؛ 5. ابوالعباس بن عبدالله بن سهل بغدادی. ؛ 6. ابو عبدالله شاذان قزوینی. ؛ 7. ابوعلی محمّد بن احمد بن حماد مرورودی. ؛ 8. حسین بن عبدالله قمی. ؛ 9.

حمودیه بن نصر. ؛ 10. حُسَیْنُ بْن إِشْکِیب سمرقندی، فقیه امامی مذهب در بلخ و سمرقند. ؛ 11. جعفر بن ایوب سمرقندی، معروف به ابن تاجر. ؛ 12. جبرئیل بن احمد فاریابی. ؛ 13. علی بن فضّال. ؛ 14. عبدالله بن محمّد بن خالد طیالسی. ؛ 15. علی بن عبدالله بن مروان. ؛ 16. علی بن محمّد بن نصیر کشی از سمرقند است. ؛ 17. علی بن محمّد بن فروزان قمی. ؛ 18. علی بن علی خزاعی. ؛ 19. علی بن قیس قومسی (سمنانی) ؛ 20. عبدالله بن خَلَفْ. ؛ 21. علی بن محمّد بن عیسی. ؛ 22. عبدالله بن میمون. ؛ 23. علی بن حسین. ؛ 24. عبدالله بن حمدویه بیهقی (سبزواری)، ازشاگردان امام عسکری ـ علیه السلام ـ . ؛ 25. فضل بن شاذان نیشابوری. ؛ 26. سلیمان بن جعفر. ؛ 27. محمّد بن یزدان رازی (اهل ری). ؛ 28. قاسم بن هشام لؤلؤ، از شاگردان امام حسن عسکری ـ علیه السلام ـ . ؛ 29. محمّد بن احمد نهدی. ؛ 30. محمّد بن عیسی بن عبید یقطینی. ؛ 31. محمّد بن احمد بن نُعیم، معروف به ابوعبدالله شاذانی. ؛ 32. محمّد بن ابراهیم بن محمد بن فارس. ؛ 33. نصر بن صباح ابوالقاسم بلخی. ؛ 34. یوسف بن سخت بصری، از یاران امام حسن عسکری (ره) .

مذهب عیاشی

عیاشى در دوران جوانی با توجه به محیط نشو و نماى خود که حدود سمرقند و بخارا بوده و اکثر ساکنان آن دیار از فقه اهل سنت پیروى مىکردند، پیرو مکتب فقهى اهل سنت بود، ولى در اثر مطالعه و ممارست در کتابهاى شیعه، فقه جعفرى را پذیرفت و حدود 50 سال پس از آن زنده بود.

ارادت به اهل بیت(ع):

در مورد عشق و علاقه او نسبت به خاندان رسالت،کافی است به مطلبی که مرحوم آیة الله العظمی بروجردی(اعلی الله مقامه الشریف)در کتاب پر ارج «جامع احادیث الشیعه »در مورد

رجوع به اهل بیت(ع)از تفسیر عیاشی نقل کرده است، بسنده نماییم.

او از تفسیر عیاشی از عبد الله بن جندب،از امام رضا(ع)نقل می کند که این مردم،شیطان آنان را مغرور ساخت و امور دین را بر آنان ملتبس نمود و هدایت را ازپیش خود خواستند و مطالب ناروایی از پیش خود گفتند و از این زاویه بود که گرفتارهلاکت گردیدند.در صورتی که وظیفه آنان توقف در جایگاه تحیر بود و چیزی را که نمی دانستند وظیفه آنان رجوع به اهل و عالم آن مساله بود.چون قرآن مجید دستورمی دهد:اگر آنان به خدا و رسول و اولو الامر،و به کسانی که از قرآن استنباط می کنند وعالم و آشنا به حلال و حرام هستند رجوع می کردند،هرگز به ضلالت نمی افتادند،چون آنان هستند که حجت خدا بر مردم می باشند.» (4)

گفتار صاحب سفینه:

مرحوم شیخ عباس قمی(ره)در مورد او گوید:«او یکی از بزرگان اصحاب مااست که در نوجوانی بصیرت یافت و به فقه امامیه رو آورد و از اصحاب و شاگردان علی بن الحسن فتال و جمعی دیگر از مشایخ کوفه،بغداد،قم می باشد.او در راه علم وحدیث آنچه از پدر ارث برده بود را انفاق نمود...» (5)

گفتار مؤلف جامع الرواة:

محمد بن علی اردبیلی غروی،مؤلف کتاب «جامع الرواة »در مورد او همان مطالب گذشته را بازگو می کند و جلالت قدر و وسعت معلومات او را در نقل حدیث وروایت می ستاید و تالیفات او را بالغ بر 200 جلد می شمارد.» (6)

تألیفات عیاشی

او تمامى تَرکه پدر را که بالغ بر سیصد هزار دینار بود در راه علم و نشر حدیث انفاق و خرج کرد. گویند خانهاش همانند مسجد پر از جمعیت قارى، محدث، عالم، دانشجو و مفسر مىگردید. او را دو گونه مجلس بود، یکى براى عوام و توده مردم و دیگرى براى خواص و دانشجویان علوم و معارف اسلامى. کَشّى، صاحب رجال معروف از شاگردان عیاشى بوده و از او روایت مىکند. عیاشى در علم طب، نجوم، قیافه و فقه کتابهایی تألیف کرده بود. ابن ندیم در الفهرست بیش از 150 جلد از کتابهای او را ذکر کرده است. از جمله تألیفات وى مىتوان به این کتابها اشاره کرد: 1- کتاب التفسیر 2- المعاریض 3- کتاب الشعر 4- الأنبیاء و الأولیاء 5- سیرة أبی بکر 6- سیرة عمر 7- سیرة عثمان 8- مکة و الحرام 9- الصلوة 10- الطهارة 11- مختصر الصلوة

12- مختصر الحیض 13- الجنائز 14- مختصر الجنائز 15- المناسک 16- العالم و المتعلم 17- الدعوات 18- الزکاة 19- الأشربة 20- حدّ الشارب و .... از این کتابها اثری باقی نمانده است.

معرفی کتاب

کتاب التفسیر (العیاشی)

نویسنده: عیاشى محمد بن مسعود موضوع: روایى قرن: چهارم زبان: عربى مذهب: شیعى ناشر: چاپخانه علمیه مکان چاپ: تهران سال چاپ: 1380 ق نوبت چاپ: تحقیق: سید هاشم رسولى محلاتى توضیح: تفسیر سوره حمد تا کهف

معرفی اجمالی

تفسیر عَیّاشى، متعلق به عصر غیبت صغرا ( 260- 329 یا 320 ه مطابق 932 م)، تألیف ابو النضر محمد بن مسعود بن محمد بن عیاش سمرقندى سلمى کوفى، معروف به« عیاشى» است که از هم دورههاى ثقة الاسلام کلینى و از مفسّران و مؤلّفان اواخر قرن 3 و اوائل قرن چهارم هجرى بوده است.

روش تفسیر عیّاشى

درمقدمه مبسوطی 94 حدیث آورده که حاوی مطالب ذیل است: ـ در فضل قرآن 18 حدیث. ؛ ـ در باب ترک روایت بر خلاف کتاب 17 حدیث. ؛ ـ در باب روایاتی که در شأن و منزلت قرآن آمده 17 حدیث. ؛ ـ در باب تفسیر ناسخ و منسوخ، ظاهر و باطن، ‌محکم و متشابه، 11 حدیث. ؛ ـ در باب ما عنی به الائمه من القرآن 8 حدیث. ؛ ـ در باب علم ائمه به تأویل 13 حدیث. ؛ ـ در باب تفسیر به رأی 6 حدیث. ؛ ـ در باب نکوهش جدال در قرآن 4 حدیث.

سپس آیاتى را تفسیر کرده که در آنها روایاتى از ائمه علیهم السلام درباره اعتقادات و آموزه هاى شیعى- بویژه در فضائل اهل بیت علیهم السلام و منقصت دشمنان ایشان- رسیده است. بیشتر این روایات از امام باقر و امام صادق علیهم ا السلام نقل شده است. رجال شناسان امامى، با وجود ستودن عیّاشى، گفته اند که وى از افراد ضعیف روایت مى کرده است. ( نجاشى، ص 350, طوسى، ص 317- 320).

در تفسیر عیّاشى، علاوه بر مطالب تفسیرى و فقهى، به مسائل کلامى نیز پرداخته شده است, مثلا در بحث از جبر و تفویض، روایاتى دالّ بر رد هر دو نظریه جبر و تفویض آورده و نظرى موافق با « امر بین أمرین» ارائه کرده است. ( ج 2، ص 140- 141). عیّاشى روایاتى درباره فرقههاى شیعى و دیگر فرق، از جمله واقفه و خوارج و عِجلیّه[7] و قَدَریه، آورده است ( همان، ج 2، ص 55، 104، 112، 124- 125، 163). متن موجود تفسیر عیّاشى نوشتهاى مرسل است که در آن اسناد احادیث ذکر نشده است و تفسیر قرآن کریم را از ابتدا تا سوره کهف در بر دارد، اما بر اساس مطالبى که از این تفسیر در آثار دورههاى بعدى آمده، احتمالا در اصل شامل تمامى قرآن بوده است. در «شواهد التنزیل لقواعد التفضیل» روایاتى مربوط به آیه 4 قصص، 24 صافّات، 20 طور، 4 قلم، 8 دهر

و 2 نبأ نیز از خود عیاشى، رحمة الله علیه، نقل کرده که با توجه به فاصله زمانى بین حاکم حسکانى[8] و عیاشى، ظاهر این است که در آن موارد نیز از تفسیر او نقل کرده است. نوشته موجود ظاهرا اندکى پس از وفات مؤلف تدوین یافته است. تدوین کننده، بنابر گزارش خود وى، اسناد را حذف کرده تا در فرصتى مناسب، این متن را نزد کسى که آن را به طریق سماع یا اجازه از مؤلف یا احتمالا از شاگردان وى به دست آورده، برخواند.

«قال العبد الفقیر إلى الله رحمه الله إنی نظرت فی التفسیر الذی صنفه أبو النصر محمد بن مسعود بن محمد بن عیاش السلمی بإسناده، و رغبت إلى هذا و طلبت من عنده سماعا من

المصنف أو غیره فلم أجد فی دیارنا من کان عنده سماع أو إجازة منه: حذفت منه الأسناد. و کتبت الباقی على وجهه لیکون أسهل على الکاتب و الناظر فیه، فإن وجدت بعد ذلک من عنده سماع أو إجازة من المصنف أتبعت الأسانید، و کتبتها على ما ذکره المصنف» (کتاب التفسیر، ج1، ص: 2، مقدمة الکتاب)

از مقایسه روایات دالّ بر وقوع تحریف در قرآن کریم در تفسیر عیّاشى با نسخه خطى قِرائات احمد بن محمد سَیارى، بر مىآید که این اثر منبع عیّاشى در نقل روایات بوده است. حال آنکه رجال شناسان امامى روایات منقول از سیارى را بسیار ضعیف دانسته و در مسائل فقهى به آنها بىاعتنا بودهاند. ( معجم رجال الحدیث، ج 2، ص 282- 284). براساس مطالب مشابه در تفسیر عیّاشى و تفسیر على بن ابراهیم قمى، احتمالا این دو اثر منابع مشترکى داشتهاند. ( براى نمونه عیّاشى، ج 1، ص 109- 113، 145- 149, قمى، ج 1، ص 36- 41، 55- 58)، تفسیر جابر بن یزید جُعفى ( متوفى 128) که عیّاشى روایات فراوانى از آن نقل کرده است و تفسیر ابی الجارود زیاد بن مُنذر، از منابع مشترک این دو بوده است. نتیجه این که وضع آن از نظر سند نامعلوم و غیر قابل تحقیق است، زیرا اوّلا سندهاى آن حذف شده و در دست نیست. ثانیا  

واسطه بین ما و مؤلف آن ناشناخته و نامعلوم است.

لینک دسترسی به کتاب تفسیر عیاشی

http://www.yasoob.com/books/htm1/m016/20/no2005.html

http://www.yasoob.com/books/htm1/m016/20/no2006.html

نسخه چاپی

http://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/11286

پی نوشت ها:

[1] ابوالنضر محمد بن مسعود بن محمد بن عیاش، معروف به عیاشی؛ فاضل، ادیب، مفسر، محدث، و از اعیان شیعه در عهد محمد بن یعقوب کلینی است. در فهرست ابن ندیم 157 کتاب به وی نسبت داده شده است که مهمترین آنها تفسیر عیاشی است. (ریحانة الادب، ج 4، ص 220 و 221).

[2] ابوعمرو محمد بن عمر بن عبدالعزیز (م: حدود 340 ق) از ثقات علما و محدثین امامیه است. از شاگردان محمد بن مسعود عیاشی بوده و از وی روایت نموده است. وی در علم رجال تبحر داشت و کتاب رجال او معروف است، نام اصلی این کتاب معرفة اخبار الرجال

یا معرفة الناقلین عن الأئمة الصادقین است. رجال کشی به دست شیخ طوسی تلخیص شده و اختیار الرجال یا اختیار الکشی نامیده شده است آنچه امروز در دسترش است همین خلاصه است و اصل کتاب وی بنابر قولی موجود نیست. (ریحانة الادب ج 5، ص 63 - 62.).

[3] ابوالخیر ابوالحسن (ابوالعباس) احمد بن علی بن احمد نجاشی اسدی کوفی، صاحب رجال مشهور، از علمای امامیه در قرن پنجم، از شاگردان سید مرتضی است و از شیخ مفید، هارون بن موسی تلعکبری، احمد بن نوح سیرافی و احمد بن حسین ابن الغضائری روایت کرده است از آثار وی میتوان رجال وی را نام برد. (ریحانة الادب، ج 6، ص 134 و 135.).

[4]- جامع احادیث شیعه،ج 1،ص 173

[5]- سفینة البحار،ج 2،ص 2001،چاپ محمودی

[6]- جامع الرواة،ج 2،ص 192،چاپ مصطفوی.

[7] العجلیّة: طائفة من الغلاة، أتباع عمیر بن بیان العجلی.« معجم الفرق الاسلامیة: 170

[8] ابو القاسم عبید الله بن عبد الله بن احمد بن محمد بن احمد بن محمد بن حسکان قرشى

عامدى نیشابورى که به ابن حذاء و حاکم حسکانى شهرت داشت.